José Casares Gil

Fundador da Sociedade Española de Física e Química, catedrático en Barcelona e Madrid e membro dunha saga de eminentes científicos galegos.

comparte esta páxina:

• email
• facebook
• twitter
• google+
• tumblr
• Imprimir
• Descargar

Pertence José Casares Gil a unha saga de eminentes científicos, pois era fillo do químico Antonio Casares Rodríguez e sobriño do físico Ramón Gil, que tanto influíron na súa educación científica experimental e pedagóxica. Graduado de bacharelato en 1879, licenciouse en Farmacia pola Universidade de Santiago en 1884, ao mesmo tempo que, por ensinanza libre, se licenciou en Química na Facultade de Ciencias de Salamanca. En 1887 doutorouse en Madrid, impartiu docencia como profesor axudante na Facultade de Farmacia e de Física e Química nun colexio de Cee adscrito ao Instituto de Santiago. Ao ano seguinte gañou a cátedra de Técnica Física e Análise Química da Facultade de Farmacia da Universidade de Barcelona, na que traballou desde 1888 ata 1905, e na que se iniciou na investigación, publicou os seus primeiros libros, leu o famoso discurso da apertura do curso 1900-1901 sobre La enseñanza de la Química e desempeñou o decanato da Facultade de Farmacia.

En Barcelona, onde naquel momento o nivel experimental e a dotación de laboratorios era moi escasa, dedicouse á análise da auga de mananciais mineiro-medicinais ao tempo que escribiu o seu primeiro libro de Análise química. Desempeñando a súa función de catedrático en Barcelona, o Ministerio outorgoulle permiso para trasladarse a Alemaña en 1896 e 1899 , onde traballou no laboratorio de Baeyer co profesor Thiele sobre o estirol, e no de Soxhlet, onde estudou os métodos de análise de aplicación á agricultura. En 1902 residiu nos Estados Unidos, onde asistiu ás clases do profesor Chandel e viaxou por California, Alaska e Yellowstone Parck. En 1920 volveu a Alemaña para traballar e establecer contactos científicos, e en 1924 percorreu Arxentina, Uruguai, Chile, Bolivia, Perú, Ecuador, Panamá e Cuba a ditar cursos e estreitar relacións político educativas (Gurriarán, 2006).

En 1905 trasladouse á Universidade de Madrid, onde produciu o mellor da súa vida científica e académica. Ademais, con Rodríguez Carracido, Rodríguez Mourelo e Moles Orellana traballou no seo da Institución Libre de Ensinanza para conseguir que os investigadores españois puidesen saír a formarse ao estranxeiro e impulsou a creación de sociedades e revistas científicas (Sociedad Española de Física y Química; Real Sociedad Geográfica; Asociación Española para el Progreso de las Ciencias; Revista de la Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales; Anales de Física y Química; Boletín de la Academia de Farmacia; etc.). Desde 1936, ano no que se xubilou, continuou traballando en investigación e impartindo conferencias. A súa relación con Galicia foi moi estreita. Analizou, como xa fixera seu pai, as augas dos nosos balnearios; ditou conferencias na Coruña e Santiago e mantivo sempre relación coa Universidade compostelá á que representou como senador entre 1905 e 1919, ano no que renuncia á representación en Cortes para que a política non o distraese dos seus traballos de laboratorio.

Casares Gil foi membro de máis de 20 sociedades científicas españolas e estranxeiras, director do Laboratorio Central de Aduanas, vogal do Consello de Sanidade, presidente da Real Sociedade Española de Física e Química, individuo da Xunta de Aranceis, presidente das Academias de Farmacia, CienciasExactas, Físicas e Naturais, director do Instituto Nacional de Física e Química, socio fundador da Sociedade Española de Física e Química, fundada en 1903, e Doutor Honoris Causa polas Universidades de Múnic, Porto, Montevideo, México e A Habana.

Da súa contribución á ciencia cómpre subliñar a realizada en tres campos de actuación:

1º. Traballos científicos. José Casares foi fiel seguidor de seu pai, Antonio Casares Rodríguez, e da escola de químicos composteláns, publicou máis de 30 traballos experimentais de calidade desigual. Unha ducia deles son memorias amplas de análise de augas, na tradición aprendida de seu pai, entre os que cómpre subliñar a revisión de métodos analíticos. E tamén son dignos de mencionar os dedicados a presentar novos métodos de análise, como os que publicou para detectar as presenzas de flúor ou bromo en augas mineiro-medicinais. Neste campo, a súa maior contribución son as investigacións analíticas sobre o flúor, elemento que, deica entón, non fora estudado pola dificultade que presentaba. Os máis importantes dos seus traballos son os publicados en Anales de Física y Química, que teñen por tema a investigación analítica sobre o fluor, elementos que presenta enormes dificultades, tanto na súa determinación cualitativa como cuantitativa. A súas achegas sacaron ao fluor do esquecemento no que estaba e aínda seguen sendo recollidos na literatura científica.

2º. Conferencias e discursos. Impartiu máis de 50 conferencias e ditou uns 15 discursos en universidades, congresos, academias, ateneos, etc. Todo o seu traballo versou decote sobre temas universitarios e de Química. Ademais do discurso de inauguración do curso 1900-01 da Universidade de Barcelona, La enseñanza de la Química, tamén pronunciou o do curso 1920-21 na Universidade de Madrid, nos que apostou por un ensino experimental, na liña do que se estaba facendo en Europa e criticou aos catedráticos españois que impartían un ensino memorístico e teórico baseado en teorías científicas totalmente superadas.

3º. Labor Pedagóxico. O profesor Casares Gil traballou toda a súa vida para ser un gran pedagogo e conseguiuno. Aprendera de seu pai a ser un orador claro e preciso, que tamén lle inculcara a importancia de ser políglota para poder ler todo canto se publicase no estranxeiro e visitar países como complemento da súa formación científica. Con esa bagaxe, ademais da de humanista, Casares Gil converteuse en “nuestro padre de la Química Analítica en España, como tantas veces le llamamaos en la intimidad los que hemos seguido por los mismos derroteros de su especialidad” (Burriel, 1947). Os libros por el publicados entre 1900 e 1940 foron a base para a formación en análise química da maioría dos químicos españois, así como o punto de partida dos libros dos seus discípulos (Buriel, Montequi, etc.) e dos discípulos destes (F. Bermejo, Buscarons, etc.).

Entre os seu libros salientaremos os seguintes: Análisis químico cualitativo mineral (Barcelona, 1897), que o autor pretendía que servise de guía aos alumnos da Facultade de Farmacia.; Tratado de Química elemental (Barcelona,1917), dividido en dúas partes, unha de Química Inorgánica e outra de Química Orgánica, este libro, malia ter interese, non é da súa especialidade e non tivo boa acollida; Tratado de Técnica Física (1908), que acadou 4 edicións, a última en 1932. Este libro é a mellor mostra de que Casares Gil foi un precursor. Asumindo a necesidade que teñen os químicos da física, comprendeu que o desenvolvemento da química só sería posible coa aplicación das leis exactas da física e co dominio das técnicas experimentais da física aplicadas á química. O libro, en definitiva, pretende familiarizar ao químico co mundo da física aplicada e así, a través dos diversos capítulos, vainos levando da man ata adquirir a formación necesaria para poder traballar nun laboratorio químico, rentabilizando ao máximo o esforzo. En cada nova edición foi actualizando os coñecementos segundo se ían producindo. Trata temas como: física xeral (peso, medidas, termómetros, densidades...), calor (fusión, ebullocospía, presión osmótica, calorimetría, etc), luz (refracción, microscopía, espectroscopía, etc.), electricidade, táboas de constantes, etc.

No seu Tratado de Análisis químico. Tomo I. Cualitativo mineral (primeira edición de 1911 e a cuarta de 1933), describe como debe ser un laboratorio de análise química e considérase tributario de Frenesius e Treadwell. Trátase dun manual de análise química segundo a usanza da escola alemá de principios do século XX, cunha parte dedicada a ensinar como se traballa nun laboratorio químico e, a outra, ás operacións químicas básicas. Contén leccións de tipo xeral, explica como investigar os distintos elementos e compostos para rematar con apéndices variados. Nun deles ensina a axustar as ecuacións químicas. Citar tamén o Tratado de análisis químico. Tomo II. Análisis cuantitativo (primeira edición de 1912 e última de 1935), no que ao longo das distintas edicións, o autor vai modernizando o tratamento dos temas e actualizando e aumentando a bibliografía. No decurso do libro, Casares logra plasmar a linguaxe química moderna, sempre que pode escribe as ecuacións químicas e as axusta. Estuda os métodos de pesada e os métodos volumétricos, dedicándose á análise de alimentos, á investigación de velenos, á análise de urinas, etc.

Bibliografía:

Fontes impresas:

Unha relación extensa da súa obra pódese consultar en F. BURRIEL (1947) e R. ROLDAN (1958-1976; 1961). Entre a súa desigual produción científica, que abarca dende análises de augas dos balnearios de Galicia e de España ata interesantes traballos de investigación, citaremmos os seguintes libros:

CASARES GIL, José (1897): Elementos de análisis químico cualitativo mineral, Barcelona: Tipolitografía de Espasa y Cía.

CASARES GIL, José (1904): Análisis químico.

CASARES GIL, José (1932): Tratado de Técnica Física, 4a ed., Madrid: Viuda e Hijos de Tella.

CASARES GIL, José (1933): Tratado de Análisis Químico, Tomo 1. Cualitativo mineral, 4ª ed., Madrid: Imp. Góngora.

CASARES GIL, José (1935): Tratado de Análisis Químico. Tomo II. Análisis cuantitativo, 4ª ed., Madrid: Imp. Góngora.

CASARES GIL, José (1917): Tratado de Química elemental y nociones de análisis cualitativo mineral, Madrid: Imp. Eduardo Arias.


Bibliografía secundaria:

BERMEJO PATIÑO, M. R. (1991): Xosé Casares Gil. A súa vida e a súa obra, Galicia Química, 31, 32.

BURRIEL, F. (1947): Nota biográfica del Excmo. Sr. D. José Casares Gil, An. Quím., 43.

GURRIARÁN, Ricardo (2006): Ciencia e conciencia na Universidade de Santiago (1990-1940). Do influxo institucionosta e a JAE á depuración do profesorado, Santiago:Universidade.

LÓPEZ PIÑERO, J. M. e outros (1983): Diccionario histórico de la Ciencia moderna en España, Barcelona.

LORA TAMAYO, M. (1981): La investigación química española, Madrid.

MÁIZ ELEIZEGUI, L. (1957): Historia de la enseñanza de Farmacia en Santiago, Santiago de Compostela.

MIÑONES TRILLO, J. (2010): Anecdotario de los primeros años de la Facultad de Farmacia de Santiago de Compostela (siglo XIX: Un recuerdo a sus profesores y alumnos distinguidos, Discurso leído en la solemne sesión inaugural celebrada el 20 de enero de 2010, Madrid: Real Academia Nacional de Farmacia.

ROLDÁN Y GUERRERO, R. (1958-1976): Diccionario biográfico y bibliográfico de autores farmacéuticos españoles, Madrid.

ROLDÁN Y GUERRERO, R. (1961): Necrología: Excmo. Sr. D. José Casares Gil, Boletín de la Soc. Esp. de Hist. de la Farmacia.