VOANDO CARA Á TERRA / FLYING DOWN TO EARTH foi o proxecto gañador da máis recente convocatoria do Premio para novos comisarios, que en 2009 foi convocado conxuntamente polo MARCO de Vigo e o FRAC Lorraine, Fonds Régional d’Art Contemporain de Lorraine, Francia, e que ten como obxecto a realización dun proxecto expositivo para ambas as dúas sedes.

Non é a primeira vez que o MARCO, Museo de Arte Contemporánea de Vigo, e os FRAC, se unen nun proxecto de coprodución e promoción da arte contemporáneo máis alá das súas fronteiras territoriais. Nesta ocasión, o interese común por apoiar novas xeracións de profesionais, inspirou a terceira edición do Premio para novos comisarios. O proxecto gañador é unha proposta de Inti Guerrero, (Bogotá, Colombia, 1983), crítico de arte e comisario independente residente en Ámsterdam. Unha vez clausurada en Vigo, a exposición viaxará a FRAC Lorraine, onde poderá verse dende o 23 de setembro de 2010 ata o 2 de xaneiro de 2011.

VOANDO CARA Á TERRA reúne obras de artistas que abordan procesos e formas de relixiosidade en relación coa política, a memoria colectiva e a cultura popular. A exposición formula un diálogo entre pezas que tanto comparten un acto de iconoclastia como describen o modo en que as crenzas relixiosas se trasladan ás xerarquías sociais, á idiosincrasia e imaxinarios das persoas.

O punto de partida da exposición son as fotografías aéreas de lugares sagrados no mundo, realizadas por Marilyn Bridges nos anos setenta. A mirada de Bridges cara ás formas e estruturas realizadas polo ser humano evocando un arquetipo celestial —como as liñas de Naza— parece devolver a transcendencia a este pasado sagrado, pero ao mesmo tempo perturba o eixe de comunicación co máis alá, xa que precisamente se trata de fotografias tomadas “dende alá arriba”. Esta idea de operar dentro de sistemas de crenzas, pero á vez intentando deconstruirlos, é o que comparten as obras destes artistas, que sitúan as crenzas e a relixiosidade en relación coa política, a memoria colectiva e a idiosincrasia dos seus respectivos contextos.

Tanto o proxecto expositivo como a montaxe das obras en salas articúlanse en torno a tres eixes conceptuais: as relacións entre relixión, ritual e territorio; os modos en que a relixión actúa sobre o individuo e os seus comportamentos sociais; e un terceiro apartado que ten que ver con actos de iconofilia e iconoclastia.

Relixión, ritual e territorio

Algúns dos artistas sinalan os significados políticos e simbólicos do territorio físico —a terra en si— onde levan a cabo a súa obra, xa sexa unha acción, performance, vídeo ou filme. Por exemplo, Sarita, (1980), a sobrecolledora intervención realizada polo colectivo neo-vangardista peruano E.P.S. Huayco nun deserto aos arredores de Lima, onde crearon un inmenso retrato da santa mestiza Sarita Colonia, patroa das clases máis desfavorecidas do país e aínda non beatificada polo Vaticano. Ou a performance Vacaresti (2006), do dúo de artistas romaneses Mona Vătămanu e Florin Tudor, realizada nun terreo baldío en Bucarest —onde antes existía un mosteiro do século XVIII demolido en 1985 polo goberno comunista—, e que nos coloca ante unha complexa negociación de identidade e memoria colectiva. Á súa vez, a curtametraxe Step by Step [Paso a paso], do cineasta sirio Ossama Mohammed, entrecruza as batallas ideolóxicas existentes na área rural do seu país, onde a relixión, a miseria e o estado militar constrúen subxectividades de soldados-cidadáns arraigados nunha tradición islámica.

Actuando sobre o psicolóxico

A obra de Mohammed é, á súa vez, a ponte cara a aquelas outras que abordan as formas en que a relixión actúa sobre o estado psicolóxico do individuo. A artista francesa Valérie Mréjen faino na súa obra Dieu (2004), unha serie de entrevistas en vídeo aos seus amigos xudeus, que nos falan do momento en que se decataron de que Deus non existía, narrando anécdotas persoais das situacións que lles levaron a romper coas tradicións das súas familias ortodoxas. O artista da vangarda histórica brasileira Flavio de Carvalho está tamén presente coa súa obra Experiência no2 (1931), que forma parte das súas Experiências centradas no estudio da psicoloxía de masas. Neste caso, De Carvalho decidiu infiltrarse nunha procesión do Corpus Christi camiñando en sentido contrario ao fluxo relixioso, e sen retirarse o sombreiro. Na exposición preséntase o libro orixinal que o propio artista escribiu meses despues do seu “performance”, describindo o intento de linchamento por parte da multitude.

Iconofilia e Iconoclastia

Tendo en conta a simbiose entre a mirada divina e a mirada panóptica das institucións de poder da modernidade —como a antiga prisión de Vigo onde hoxe se sitúa o MARCO—, a mostra presenta un grupo de obras que abordan a iconofilia (adoración ás imaxes) e a iconoclastia (abolición das imaxes). No caso da artista española Cristina Lucas, o seu acto iconoclasta é o vídeo Habla (2008), que mostra á propia artista rompendo a martillazos unha impoñente estatua de Moisés, ata decapitala. En relación coa obsesión por controlalo todo a través dese “ollo que todo o ve”, o artista brasileiro Alexandre Vogler, no seu traballo Olho Grande (2002-2010) fai unha parodia da caricaturesca decisión do goberno de Rio de Xaneiro de lanzar un Zeppelin con policías armados a bordo, para controlar as favelas máis perigosas da cidade. Pero é sen dúbida a obra Iconomía (2002-2010) do colombiano Jose Alejandro Restrepo, a que sintetiza as dúas categorías de Iconofilia e Iconoclastia, a través dunha extensa recompilación de noticias de telexornais colombianos que narran acontecementos violentos en relación á guerrilla, os paramilitares, a corrupción e o narcotráfico, que o artista comprende como actos de iconofilia ou iconoclastia contemporánea. En termos máis sinistros e abstractos, a curtametraxe Film (1965), obra do director norteamericano Alan Schneider e do recoñecido dramaturgo Samuel Beckett, coloca ante a cámara ao seu único protagonista, interpretado por Buster Keaton, que obsesivamente retira do seu dormitorio todas as cousas que sente estano a observar, realizando unha analoxía entre a mirada divina e a mirada panóptica do poder. Unha obra que, ao igual que outras nesta exposición, está intimamente relacionada, dende o punto de vista conceptual e simbólico, co deseño do propio edificio que as acollee.

Texto da exposición. Fonte: MARCO